Agil ve fitret teleb edir ki, insan bilmediyi ve mutexessis olmadigi sahelerde hemin biliklere sahib olan mutexessise teqlid etsin. Mutexessisin sozlerini qebul etmek tebii bir ehtiyacdir. Istenilen bir milletden, istenilen bir dinden olan dushunceli insanlar cahilin alime muracietini qebul edir. Belece, bilmediyimiz sahelere ehtiyac duyduqda mutexessislere uz tutur, onlarin biliklerinden faydalaniriq. Xestelenen insan hekime, ev tikmek isteyen insan muhendise, mehkeme iddiasi qaldirmaq isteyen shexs vekile muraciet edir. Istenilen bir sahede cahilin, bilmeyen shexsin alime muracieti fitret ve agilin telebidir. Xesteni mecbur etmek lazim deyil ki, o hekime uz tutsun. Chunki o ozu yaxshi bilir ki, xestelikden yaxa qurtarmaq uchun hekime muraciet olunmalidir. Yuxarida deyilenleri nezere alsaq, aydin olar ki, dini vezifelerini, sheri hokmleri bilmeyen insanin uygun sahede mutexessislere muraciet edib ehtiyac duydugu melumati almasi tebii bir addimdir. Din sahesinde mutexessis muctehiddir. Hetta aye ve revayetleri bir kenara qoysaq, muctehide teqlidi qebul etmeliyik ve bilmeliyik ki, bele bir muraciet cahilin alime muracietinin bir novudur. Hansi sahede bilmeyen insan bilene muraciet etmirse, sehve yol verir ve zerere dushdukde uzurlu sayilmir. Dushunce sahibleri ixtiyarinda sheri meselelerin achiqlandigi risale oldugu halda bu risaleye muraciet etmeyib ozbashina addim atan ve neticede xetaya yol veren ferdi mezemmet edirler. Din alimine muraciet etmediyinden dini vezifelerinde sehve yol veren shexsin Allah huzurunda uzru olmayacaq. Demek, agil ve fitretin telebi olan alime muraciet meselesine diqqetsizlik insan uchun problemler yaradir. Alim hem shifahi, hem de yazili shekilde gosterish vere biler. Esas mesele uygun gosterishlerden istifadedir.
Aydin oldu ki, elm ve bilikden mehrum olan insan agil ve fitretin hokmu ile mutexessise muraciet etmelidir. Xususile dini meselelerde din alimlerine muraciet etmek zeruridir. Bele bir muracietin heyati ehemiyyeti var. Yalniz din alimlerinin gosterishleri sayesinde insan oz vezifeleri ile tanish olub onlara emel ede biler. Mehz bu heqiqetle bagli Allah-taala buyurur: ''eger bilmirsinizse bilenlerden (zikr ehlinden) sorushun.''. Bir daha qeyd edirik ki, istenilen bir sahede hemin sahenin mutexessisine muraciet etmek, ona teqlid agil ve fitretin emridir. Insani daim dogru yoldan azdirmaq fikrinde olan sheytanlar en ashkar meseleleri de shubhe altina alirlar. Ashkar bir heqiqet olan dinde teqlid movzusu da shubheli bir mesele kimi teqdim edilir. Hansi ki, butun din alimleri oz risalelerinde dini hokmlerde teqlidi sheri vezife sayirlar. insan ya muctehid olmali, ya ehtiyat yolunu tutmali, ya da teqlid etmelidir. Dini hokmlerde zeruri shertlere malik (cameush-sherait) feqihe teqlid olunmalidir. Amma bezileri heyasizliqla ''teqlid meymun ishidir'' soyleyirler. Meger muctehide teqlid bilmediklerini bilen shexsden oyrenmek deyilmi?! Meger xeste oz derdine chare qilmaq uchun hekime muraciet etmirmi?! Hetta hekim ozu xestelendikde ozune aid olmayan sahede bashqa bir hekime muraciet edir ve o hemin hekimin gosterishlerine tabe olur.
ICTIHAD ZERURETI VE DINDE TEQLID
Shubhesiz ki, dini hokmleri tanimaq uchun ehli-beytden (e) neql olunmush revayetleri tercume edib xalqin ixtiyarina vermek duzgun deyil. Bezileri iddia edirler ki, feqihlerin risale yazmasina ehtiyac yoxdur ve xalq ozu revayetlerden netice chixarmalidir. Hansi ki, revayetleri anlamaq uchun muqeddime biliklere ehtiyac var. Revayetin qebul olunmasi uchun shertler movcuddur. en esasi revayetin moteberliyi teyin olunmalidir. Bunun uchunse fundamental biliklere ehtiyac var. Yalniz feqihler revayetleri arashdirib, onlari muqayise etmek ve sonda duzgun qenaete gelmek imkanina malikdirler. Bezen neql olunmush revayetin esas meqsedi qapali olur. Bu qebil revayetleri duzgun anlamaq uchun insan hedis elmi ile tanish olmali, duzgun netice elde etmek uchun oxshar revayetlerden istifade etmelidir.
Xocalı - 26.02.1992 Şuşa - 08.05.1992 Laçın - 18.05.1992 Xocavənd - 02.10.1992 Kəlbəcər - 02.04.1993 Ağdərə - 17.06.1993 Ağdam - 23.07.1993 Cəbrayıl - 18.08.1993 Füzuli - 23.08.1993 Qubadlı - 31.08.1993 Zəngilan - 29.10.1993
